Tuğçe Erçetin: Merhaba, ben Tuğçe Erçetin “Seçmen ne ister?” podcast serisine hoş geldiniz. Serimize Özyeğin Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden Ezgi Elçi ile devam ediyoruz. Hoş geldiniz.

Ezgi Elçi: Hoş bulduk Tuğçe hocam sağ olun.

T.E: Ezgi hocam sizinle bugün ‘’Nostalji ve Seçmen Davranışı’’ konusunda konuşacağız. Öncelikle isterseniz toplumsal nostalji nedir? Toplumsal nostalji denildiğinde bizim ne anlamamız gerekiyor sorusuyla başlayalım.

E.E: Buna ilk başta biraz daha bilimsel literatürden yanıt vereyim ben isterseniz ve bu daha çok işte sosyal psikolojide, politik psikolojide sosyal kimlik teorisi üzerinden açıklanıyor. Aslında nostaljinin bir de kişisel boyutu var ama burada bizim odaklandığımız kısmı veya formatı toplumsal veya kolektif nostalji dediğimiz kavram. Şimdi sosyal kimlik ne? Bir bireyin kendine ait hissettiği grup üyelikleri var ve bu grup üyeliklerine dayalı olarak da kim olduğuna dair bir algısı var. Yani bu aidiyet hissi, bir gruba ait olma hissi, farklı boyutlar ya da belirleyiciler ile etkileşim halinde ve nostalji de aslında bunlardan biri. Yani kolektif ya da toplumsal nostalji dediğimiz kavram bireyin kendine ait hissettiği grup üyeliği temelinde tanımlanan nostalji duyguları. 

Şimdi bu tabii ki işin biraz akademik kısmı, biraz da işin daha kolay anlaşılır bir kısmı var veya anlatımı var. Şimdi nostalji aslında etimolojik olarak eski Yunancadan geliyor. “Nostos” burada eve dönüş ve “Algia” da sancılı bir durum demek yani bu kelimelerin birleşimi, yani kabaca “sancılı bir durumdan eve dönüş özlemi” olarak tercüme ediliyor ve kolektif nostalji de burada, bütün büyük dertlerimizden kurtulduğumuz ve sığındığımız bir çatıya geri dönüş gibi. Bir eve geri dönüş gibi, neden? Çünkü bu çatının altından çıktığımız anda bizi zor ve sonucunu tahmin edemediğimiz bir dünya bekliyor ve mesela Bauman bu durumu daha net bir ifadeyle “anne karnına dönmek” diye tanımlıyor. Neden böyle tanımlıyor? Çünkü orası en güvenli olduğumuz, en güvende hissettiğimiz yer, ev de en alışkın olduğumuz yer, her noktasını bildiğimiz bir yer. Bu sebeple nostalji genelde işte dönüşüm dönemlerinde ya da toplumsal zorlukların arttığı dönemlerde yükseliyor. Çünkü burada tanımlayamadığımız, bilemediğimiz bilinmezliklerden dolayı daha doğrusu kaynaklanan sorunlardan dolayı insanların geçmişte bildiği dönemlere olan özlemin yükselmesini yaşıyoruz diyebiliriz.

T.E: Peki, Ezgi Hocam, mesela ülkemizi düşünecek olursak, hangi toplumsal nostalji anlarından bahsedebiliriz? Nasıl birbirlerinden farklılaşıyorlar ya da tabii farklılaşıyorlarsa?

E.E: Şöyle diyebilirim, ülkemizde pek çok farklı döneme özlem duyulduğunu, yani sadece akademik olarak değil biz de günlük hayatımızda kendimiz de gözlemliyoruz. Mesela özellikle, popüler kültür üzerinden ya da televizyon dizilerinden geçmişi anlatan yapımlara merak duyuyoruz işte seksenler-doksanlar veya daha önceki seksen öncesi dönemlere olan özlem gibi, bazen hatta annelerimiz, babalarımız kendi çocukluk ya da gençlik dönemlerinden bahsederken aslında yaşadığımız dünyanın ya da ülkenin ne kadar farklı olduğundan bahsediyor. Ama baktığımızda Türkiye'de en baskın iki nostaljinin bugün Osmanlı nostaljisi ve Kemalist nostalji olduğunu söyleyebiliriz ya da Cumhuriyetçi nostalji olduğunu söyleyebiliriz. 

Bu aslında şu şekilde de örtüşüyor Türkiye siyasetiyle, yakın dönemde Ersin Kalaycıoğlu Hoca tarafından anlatılan Almanca kulturkampf dediğimiz bir mücadele ya da çatışma var ve nostaljinin Türkiye'de işte bu hâkim iki Osmanlı ve Kemalist nostaljinin burada da örneklerini görebiliriz şimdi. Bu teoriye göre, Türkiye siyasetinde seküler ve gelenekçi geleneğin çatışması özellikle son dönemde Türkiye siyasetine yön verirken, işte bu iki kamp yani az önce bahsettiğim gruplar arası ilişkiler aslında, kendine has iyi toplum imgeleri tanımlıyor ve bunu yaparken de Osmanlı ve Kemalist nostaljileri de bu imgeleri inşa eden enstrümanlar olarak siyasetçiler tarafından da kullanılıyor.

T.E: Siz ilk kelimenin birleşiminden bahsederken “sancılı durum” demiştiniz. Bu sancılı durumlar genelde bizlere farklı anlatıları ve davranışları da yöneltebilir, bildiğiniz gibi, zaten birçok koşulu da tanımlayan bir kelimenin bir tarafı, Türkiye'deki seçim dönemine gelmeden önce bir genel olarak da bu anlamda sormak istiyorum: Toplumsal nostalji seçmenin oy verme davranışını nasıl etkiliyor?

E.E: Şöyle diyebiliriz; şimdi toplumsal ya da kolektif nostalji sizin de hani yoğunlukla çalıştığınız kutuplaşmayı da aslında etkiliyor. Mesela seçimlere girerken en çok konuştuğumuz konulardan biri de bu olacak gibi gözüküyor zaten. Çünkü az önce de bahsettiğim gibi, hani iki farklı iyi toplum imgelerine sahip grupların kimliklerini tanımlarken nostalji bir araç haline geliyor. Örneğin; nostaljik tutumların popülist değerlere veya yine tutumlara olan desteği artırdığını da benim ve diğer akademisyenlerin yaptığı çalışmalardan da biliyoruz. Ancak burada şu da önemli, bu nostaljinin oy verme davranışındaki etkisi aslında yani farklı nedensel teorilerle açıklanabilir. Mesela bizim Siyaset Bilimi’nde “güdülenmiş muhakeme” dediğimiz yani motivated reasoning dediğimiz bir kavram var. Buna göre bize ulaşan nostaljik mesajların algılanmasını önceki düşüncelerimiz, inançlarımız veya ideolojik pozisyonlarımız bu mesajları etkiliyor. Yani bizim burada algıladığımız mesajın etkisini değiştirebiliyor. Yani daha somut anlatayım bir örnekle; örneğin; Osmanlı nostaljisine dair biz pek çok mesaj alıyoruz, Siyasetçilerden veya farklı kişilerden, kurumlardan. Şimdi Osmanlı nostaljisi dair mesajlar AKP ya da MHP gibi milliyetçi, muhafazakâr partilere oy verme olasılığını artırabilir. Yani, bu normal zaten hepimizin beklediği bir şey. Ama asıl ilginç taraf, aynı mesajın daha seküler ya da Cumhuriyetçi seçmende yarattığı etkidir. Yani şöyle diyebilirim, aynı mesaj, yani AKP ya da MHP seçmenine ulaşan aynı mesaj seküler seçmene ulaştığında bu grubun önceki tutumundan ya da ideolojisinden dolayı bu sefer CHP’ye oy verme olasılığını arttırabilir. Yani bu sebeple de nostalji, seçmen grupları arasında farklılaşmanın veya gruplaşmanın artmasında rol oynayabilir diyebiliriz.

T.E: Bildiğiniz gibi, yeni bir seçim dönemine de giriyoruz tabii, o yüzden bir sorum da bununla ilgili olacak. Siz aslında hem Osmanlı nostaljisi hem de Cumhuriyetçi nostalji dediniz. Belki burayı biraz daha açabiliriz; seçimlerde yani önümüzdeki seçimlerde toplumsal nostaljinin seçmenin oy verme davranışı üzerindeki etkisinin ne olmasını bekliyorsunuz? Biz nasıl bir anlatıyla karşılaşacağız ve bunun etkisi ne olabilir?

E.E: Aslında şunu da söylemem gerekir; bu biraz da siyasi parti liderlerinin veya yöneticilerinin nostaljik mesajları nasıl kullanacağına da bağlı, yani nostalji tek başına kötü bir şey değil; hatta pozitif etkilerine dair de pek çok bilimsel çalışma var. Gerek siyaset biliminde, gerek sosyal psikoloji alanlarında. Ancak biliyoruz ki elbette ki seçim dönemlerinde ne yazık ki siyasetimizde artan kutuplaşmayı nostalji ile beraber görebiliriz ya da nostalji üzerinden okuyabiliriz. 

Mesela, yine bir grup seçmen ya da siyasetçi Osmanlı İmparatorluğu'nun görkemli geçmişinden bahsederken, başka bir grubu da Osmanlı'nın işte yenilgilerinden sorumlu tutacak. Diğer grup işte Kemalist dönemin başarılarını bugün yaşadığımız sorunları anlatırken kullanacak. Tabii, burada bu etkinin büyüklüğünü şu an için bilmem mümkün değil ama şunu söyleyebilirim; bence İstanbul'un Fethi ile alakalı konuşmalar ya da seçim materyalleri görebiliriz. Neden? Çünkü Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul Kuşatması Nisan ayında başlamıştı. Seçimlerin de şimdi 14 Mayıs'ta olacağı neredeyse kesinleşti ve bunu da düşündüğümüzde yine benim beklentim de İstanbul'un fethinin en azından bu konunun biraz daha seçimde öne çıkacağı yönünde.

T.E: Ezgi Hocam, değerli vaktiniz ve sohbetiniz için çok teşekkür ederiz.

E.E: Ben teşekkür ederim, çok sağ olun.

T.E: “Seçmen ne ister?” serimizin bu bölümünü sonlandırıyoruz. Yeni bölümlerle devam edeceğiz. Herkese iyi günler dilerim.

Meraklısına Önerilen Okumalar:

Boym, S. (2008). The future of nostalgia. Basic Books.

Elçi, E. (2022). Politics of nostalgia and populism: Evidence from Turkey. British Journal of Political Science, 52(2), 697-714.

Smeekes, A. (2015). National nostalgia: A group-based emotion that benefits the in-group but hampers intergroup relations. International Journal of Intercultural Relations, 49, 54-67.

Steenvoorden, E., & Harteveld, E. (2018). The appeal of nostalgia: The influence of societal pessimism on support for populist radical right parties. West European Politics, 41(1), 28-52.